Od lat 60-tych XX wieku obserwujemy stały wzrost liczby osób na świecie, które aktywnie uczestniczą w ruchu międzynarodowym. Chęć rozwijania własnych zainteresowań oraz rozwój środków transportu sprawiają, że coraz chętniej podróżujemy także do odległych rejonów krajów tropikalnych.

Czy pamiętamy jednak o właściwym przygotowaniu się do takiego wyjazdu? Czy zdajemy sobie sprawę, że odmienne warunki klimatyczno-sanitarne, brak dobrze funkcjonującej infrastruktury i zaplecza medycznego, a przede wszystkim egzotyczne choroby występujące w tropiku mogą sprawić, że podczas wymarzonych wakacji dojdzie do sytuacji zagrożenia zdrowia, a nawet życia?

Sytuację komplikuje także fakt bardzo dynamicznej sytuacji epidemiologicznej dotyczącej chorób tropikalnych na świecie czyli ciągłych zmian geograficznych stref występowania groźnych wirusów, bakterii i pasożytów oraz powstawania nowych szczepów i gatunków patogenów inwazyjnych dla człowieka. Najbardziej aktualną wiedzę dotyczącą zagrożeń związanych z każdym aspektem podróżowania posiadają lekarze specjaliści, dlatego pierwszym i najważniejszym elementem odpowiedzialnego przygotowania się do wyjazdu do krajów tropikalnych jest konsultacja u lekarza medycyny podróży. Podczas wizyty w gabinecie lekarz zbiera dokładne informacje dotyczące miejsca i czasu trwania pobytu w tropiku, warunków geograficznych i klimatycznych charakteryzujących miejsce docelowe podróży oraz charakteru wyjazdu (wyjazd indywidualny czy grupowy, organizowany samodzielnie czy przez biuro podróży, trekkingowy czy survivalowy). Uzyskane dane umożliwiają opracowanie dopasowanych indywidualnie do każdego turysty zaleceń dotyczących profilaktyki przeciwmalarycznej, dobór szczepień ochronnych wymaganych i zalecanych w ruchu międzynarodowym, omówienie zasad tzw. higieny tropikalnej tj. reguł bezpiecznego zachowania się w tropiku oraz ustalenie składu apteczki podróżnej czyli zestawu leków niezbędnych w wyposażeniu każdego podróżnika.

W profesjonalnym przygotowaniu turysty do wyjazdu nie może także zabraknąć dokładnego wywiadu lekarskiego i badania przedmiotowego, które wykluczają istnienie chorób mogących stanowić przeciwwskazanie zdrowotne do podróży takich jak: nadciśnienie tętnicze, choroba wrzodowa żołądka, choroby serca i nerek. Należy pamiętać, że kobiety w ciąży, dzieci, a także pacjenci w podeszłym wieku i z zaburzeniami odporności stanowią grupę podróżnych o szczególnie wysokim ryzyku komplikacji zdrowotnych i wymagają konsultacji lekarskiej przed każdą podróżą.
Jedną z najgroźniejszych chorób importowanych z krajów tropikalnych jest malaria. Jest to choroba wywoływana przez pasożyty, którą przenoszą aktywne w nocy komary z rodzaju Anopheles. Głównym objawem malarii jest gorączka, której towarzyszą bóle mięśniowo-stawowe, dreszcze i zwiększona potliwość. W przypadku zarażenia najbardziej niebezpiecznym gatunkiem zarodźca malarii czyli Plasmodium falciparum dochodzi do rozwoju niewydolności wielonarządowej (płuc, nerek, układu krążenia), która w ciągu kilkunastu godzin doprowadza do znacznego pogorszenia stanu klinicznego pacjenta i sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia.

Istnieją dwa skuteczne sposoby zapobiegania malarii. Pierwszym z nich jest tzw. chemioprofilaktyka przeciwmalaryczna polegająca na zażywaniu leków przeciwpasożytniczych, które powinno rozpocząć się kilka dni przed wyjazdem, trwać nieprzerwanie w trakcie całego pobytu i być kontynuowane także po powrocie z podróży. Drugim sposobem zmniejszającym ryzyko zachorowania jest stosowanie mechanicznych barier przeciw ukłuciom komarów w postaci repelentów, które odstraszają owady, a także odzieży ochronnej np. koszul z długimi rękawami i długich spodni osłaniających skórę podczas przebywania na świeżym powietrzu i moskitier, które blokują dostęp komarów podczas snu.

Komary są wektorem odpowiedzialnym za przenoszenie także wielu innych jednostek chorobowych, m.in. gorączki denga i zika. Chorób tych należy unikać ponieważ mogą powodować przewlekłe i groźne konsekwencje zdrowotne nawet u osób, u których zakażenie przebiegało bezobjawowo. W przypadku dengi przeciwciała pojawiające się po pierwszym zachorowaniu mogą wywołać ciężkie powikłania krwotoczne podczas kolejnego zakażenia wirusem. Natomiast zika nabyta podczas kobietę w trakcie ciąży doprowadza do poronienia lub do powstania wad wrodzonych u płodu np. małogłowia. Niektórym chorobom przenoszonym przez komary czyli żółtej gorączce i japońskiemu zapaleniu mózgu można zapobiegać dodatkowo przez stosowanie szczepień ochronnych. Szczepienie w kierunku żółtej gorączki jest jedynym szczepieniem, które jest wymagane w ruchu międzynarodowym i dotyczy podróżnych udających się do niektórych rejonów Afryki i Ameryki Południowej. Niebezpiecznym owadem przenoszącym groźną chorobę tropikalną jest także tzw. muszka piaskowa, będąca wektorem leiszmaniozy trzewnej. To druga najgroźniejsza po malarii choroba gorączkowa, która w przypadku braku właściwego leczenia doprowadza w połowie przypadków do zgonu.

Częstymi dolegliwościami nabywanymi przez Polskich podróżnych podczas pobytu w tropiku są także zaburzenia żołądkowo-jelitowe przebiegające pod postacią nudności i wymiotów, bólów brzucha oraz luźnych wypróżnień. Najczęstszą przyczyną objawów są samoograniczające się zakażenia przewodu pokarmowego wynikające z błędów dietetycznych i nieprzystosowania turysty do odmiennej flory bakteryjnej występującej w krajach gorących. Nie mniej traktowanie biegunki jako krótkotrwałej i niegroźnej „zemsty faraona”, która występuje „standardowo” u wszystkich podróżnych jest niebezpiecznym bagatelizowaniem problemu. Biegunkę podróżnych wywołują często bakterie (Escherichia coli, Campylobacter jejuni, Salmonella spp.) i pasożyty (Giardia intestinalis, Entamoeba histolytica), które powodują przewlekłe zapalenia jelit skutkujące rozwojem powikłań w postaci nietolerancji pokarmowej, ropni wątroby lub uszkodzenia i perforacji jelit. Najpewniejszym i najbezpieczniejszym sposobem zapobiegania biegunce podróżnych jest przestrzeganie zasad higieny tropikalnej czyli unikanie korzystania z nieuzdatnionej wody pitnej do celów spożywczych i higienicznych (mycie zębów), używania kostek lodu do napojów, picia soków z dystrybutorów, spożywania świeżych sałatek owocowo-warzywnych i pokarmów niepoddanych obróbce termicznej, w tym głównie surowego mięsa i świeżych owoców morza. Niektórym chorobom zakaźnym przewodu pokarmowego, takim jak wirusowe zapalenie wątroby typu A, dur brzuszny i cholera można zapobiegać stosując szczepienia ochronne.

Wielu podróżnych zadaje pytanie czy konsultacje u lekarza specjalisty wymagane są po każdym pobycie w tropiku. Pamiętajmy, że ze względu na niecharakterystyczny przebieg kliniczny, każdy objaw patologiczny może być wywołany chorobą egzotyczną, a brak dolegliwości nie wyklucza choroby ponieważ wiele inwazji tropikalnych przez wiele tygodni i miesięcy może przebiegać bezobjawowo!

Autor wpisu: dr n. med. Karolina Mrówka- specjalista medycyny podróży i chorób tropikalnych 
bit.ly/2Ar8nLP