Wielu z nas obawia się profilaktycznych wizyt u lekarza, ponieważ boi się samej procedury badania oraz tego, że coś zostanie wykryte. Jednak czym jest samo badanie w porównaniu z długotrwałym procesem leczenia? Regularne badania znacząco zwiększają szansę szybkiego rozpoznania choroby, a przez to całkowitego wyleczenia. Jednymi z badań, których unikamy najczęściej są badania endoskopowe układu pokarmowego, czyli gastroskopia i kolonoskopia. Musimy pamiętać, że podczas samego badania można usunąć zmiany i często zapomnieć o trapiącym problemie na długie lata. Okazuje się, że badania te wcale nie muszą być takie straszne. O tym czym dokładnie są badania endoskopowe układu pokarmowego opowiedział dr n. med. Oleg Tyszkiwski.

Czym są badania endoskopowe i jak wygląda ich przebieg?
W dzisiejszych czasach mamy możliwość zobaczenia i zbadania całego przewodu pokarmowego przy użyciu endoskopów – aparatów zawierających światłowody, które przekazują obraz na monitor. Poza tym endoskopy zawierają kanały robocze, przez które można wprowadzać narzędzia służące do pobrania materiału do badań diagnostycznych, usuwaniu zmian lub podania markerów celem oznakowania zmian.
Badania endoskopowe umownie można podzielić na badania profilaktyczne, przesiewowe, diagnostyczne i zabiegowe. Diagnostyczne i zabiegowe zleca lekarz, by ustalić rozpoznanie z uwagi na objawy sugerujące chorobę przewodu pokarmowego lub celem wykonania zabiegu z powodu wykrytych wcześniej zmian – przede wszystkim polipów.
Najczęściej wykonywanymi badaniami endoskopowym przewodu pokarmowego są gastroskopia i kolonoskopia. Gastroskopia pozwala obejrzeć przełyk, żołądek i bliższą cześć dwunastnicy. Kolonoskopia służy do oceny przede wszystkim jelita grubego i – w przypadku wskazań – końcowego odcinka jelita cienkiego. Gdy objawy sugerują chorobę przewodu pokarmowego, lekarz kierujący ustala zakres badania – gastroskopia, kolonoskopia lub obydwa badania razem.

Kiedy pacjent powinien zgłosić się na badania endoskopowe? Jakie objawy powinny go zaniepokoić?
W Polsce każdy objaw wskazujący chorobę górnego odcinka przewodu pokarmowego po 45 roku życia jest wskazaniem do gastroskopii. W przypadku rodzin obciążonych przypadkami raka żołądka badanie to powinno być wykonywane również przed 45 rokiem życia przy wystąpieniu niepokojących, tzw. objawów „alarmowych”. Sygnały, które powinny nas zaniepokoić to spadek masy ciała, niedokrwistość, nawracające dolegliwości bólowe po posiłku i na czczo, uczucie przeszkody przy jedzeniu, brak apetytu czy wstręt do jedzenia. Te same zasady dotyczą kolonoskopii, gdzie granica wieku ustalona jest na 50 rok życia. Tu za objawy „alarmowe” uznajemy w pierwszej kolejności występujące zaburzenia w oddawaniu stolca, krew w stolcu, niedokrwistość, spadek masy ciała. W rodzinach obciążonych nowotworami przewodu pokarmowego częstotliwość wykonywania badań endoskopowych ustalana jest zazwyczaj po konsultacji genetycznej.

Czy badanie te powinno się wykonywać profilaktycznie?
Obecnie możemy zaobserwować, że pacjenci coraz częściej zgłaszają się na badania endoskopowe sami, dzięki większej świadomości i kampaniom informacyjnym. Dotyczy to głównie profilaktyki raka jelita grubego. W Polsce co roku przybywa kilkanaście tysięcy nowych pacjentów z tym nowotworem. Jak już wspomniałem każdy z nas po 50 roku życia powinien mieć wykonaną kolonoskopię. Jest to uznany na całym świecie „złoty standard” zapobiegania nowotworom złośliwym jelita grubego, z uwagi na możliwość jednoczasowego usunięcia polipów, z których powstają wyżej wymienione nowotwory, jak również wychwycenia nowotworu w początkowym, bezobjawowym stadium, gdy możliwość wyleczenia jest znacznie większa w porównaniu ze stadium zaawansowanym.

Czy jest to bolesne badanie, jeśli tak to czy można zminimalizować ból?
U wielu pacjentów obawa przed wprowadzeniem aparatów do wnętrza przewodu pokarmowego niejednokrotnie sprawia, że rezygnują oni z wykonywania badań endoskopowych lub znacznie odwlekają je w czasie. Badania te faktycznie mogą być nieprzyjemne dla pacjenta, jednak istnieje możliwość zniwelowania tych odczuć, dzięki zastosowaniu znieczulenia ogólnego w asyście anestezjologa, co czyni je znacznie bardziej przyjaznymi dla pacjenta. Po odpowiedniej kwalifikacji przez lekarza anestezjologa większość pacjentów może wykonać badania endoskopowe w znieczuleniu w trybie ambulatoryjnym w pracowni endoskopii, czyli bez konieczności pobytu na oddziale szpitalnym.

Czy podanie znieczulenia ogólnego jest bezpieczne dla pacjenta?
W przypadku znieczulenia ogólnego – najczęściej przez podanie leków dożylnie – pacjent powinien być na czczo co najmniej 6 godzin przed badaniem. Po badaniu jest on monitorowany przez lekarza i pielęgniarkę maksymalnie do kilku godzin. Poza tym, nie może w dniu badania prowadzić pojazdów i wykonywać prac wymagających większej uwagi. Przy jednym znieczuleniu pacjenci coraz częściej mają wykonywane dwa badania – gastroskopię i kolonoskopię. Dzieje się tak w przypadku profilaktyki lub przy niektórych wskazaniach, np. krwawieniu z przewodu pokarmowego. Podczas podawania znieczulenia ogólnego przez zespół anestezjologiczny obowiązują rygorystyczne standardy wprowadzone przez specjalistyczne towarzystwa lekarskie, co służy przede wszystkim bezpieczeństwu pacjentów.

Czy do badań należy przygotować się w jakiś szczególny sposób?
Tak, przygotowanie odgrywa tutaj bardzo ważną rolę. Do gastroskopii pacjent powinien być na czczo co najmniej od 8 godzin w przypadku badania bez anestezjologa. W tym przypadku znieczula się miejscowo gardło celem eliminacji odruchów wymiotnych, natomiast już godzinę po badaniu pacjent może pić i jeść.
Przygotowanie do kolonoskopii, poza wyżej wymienionym postępowaniem, polega również na przestrzeganiu kilkudniowej diety, przede wszystkim bezresztkowej i piciu preparatów oczyszczających jelito dzień przed lub w dniu badania zgodnie z preferencjami i standardami przyjętymi w danej placówce.

Czy po badaniach pacjent może odczuwać jakieś nieprzyjemne dolegliwości?
Po badaniach zwykle mogą występować takie dolegliwości jak wzdęcia, skurcze czy odbijania, z uwagi na wprowadzanie powietrza do przewodu pokarmowego, które zazwyczaj dosyć szybko ustępują po eliminacji nadmiaru powietrza drogą naturalną.

Bardzo cieszy nas fakt, że badania endoskopowe są coraz bardziej obecne w świadomości pacjentów, którzy rozumieją konieczność profilaktyki. Przy wykonywaniu gastroskopii i kolonoskopii w nowoczesnych pracowniach endoskopowych przez wykwalifikowanych lekarzy i pielęgniarki oraz w asyście zespołu anestezjologicznego, a także pilnowaniu obecnych standardów wykonywania badań i postępowania w przypadku wykrycia zmian, należy uznać te badania za bezpieczne dla pacjenta.