Każda placówka medyczna zobowiązana jest do przestrzegania Praw Pacjenta, które często mogą budzić wątpliwości i pytania. Na kilka z nich odpowiedziała adwokat Aleksandra Golusińska- Statkiewicz.

Dostęp do informacji o stanie zdrowia jest jednym z podstawowych praw, jednak często słyszy się sytuacje, kiedy rodzina prosi lekarza o przekazanie tylko części informacji Pacjentowi. Czy istnieją wyjątki, kiedy „dla dobra” Pacjenta można unikać przekazywania kompleksowych informacji?

Generalna zasada, która wprost wynika z przepisów jest taka, że Pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia. Z kolei lekarz, co również wynika z właściwej Ustawy zobligowany jest do udzielenia pacjentowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Ustawodawca wprost podkreślił, że informacje te muszą być przekazane przez lekarza w zrozumiałej dla Pacjenta formie. Jeżeli zażąda tego Pacjent wprost lekarz jest zwolniony z udzielania Pacjentowi informacji.
W sytuacjach wyjątkowych, jednak, jeżeli rokowanie jest niepomyślne dla pacjenta, lekarz może ograniczyć informację o stanie zdrowia i o rokowaniu, jeżeli według jego oceny przemawia za tym dobro pacjenta. W takich przypadkach lekarz musi jednak poinformować o stanie zdrowia i przedstawiciela ustawowego pacjenta lub osobę przez niego upoważnioną. Ale jeżeli Pacjent wprost zażąda aby udzielić mu pełnej informacji, to wówczas nawet jeżeli w ocenie lekarza nie przemawia za tym dobro pacjenta musi on takiej informacji udzielić. Również z kodeksu etyki lekarskiej wynika, iż w razie niepomyślnej prognozy dla chorego powinien on być o niej poinformowany z taktem i ostrożnością. Wiadomość o rozpoznaniu i złym rokowaniu może nie zostać choremu przekazana tylko w przypadku, jeśli lekarz jest głęboko przekonany, iż jej ujawnienie spowoduje bardzo poważne cierpienie chorego lub inne niekorzystne dla zdrowia następstwa. W praktyce w konkretnym przypadku lekarz musi rozsądzić, czy z uwagi na rokowanie, stan Pacjenta, w tym jego stan psychiczny, a także względy terapeutyczne winien rozstrzygnąć o zakresie udzielanej Pacjentowi informacji.
W Szpitalu Św. Wojciecha lekarze kładą duży nacisk na wykonanie obowiązku należytego informowania Pacjenta, w szczególności na odpowiednią formę, tak aby była ona możliwie jak najbardziej przystępna i zrozumiała dla Pacjenta. Mają bowiem świadomość, że tylko Pacjent posiadający pełne informacje o stanie swojego zdrowia jest w stanie w sposób przemyślany podejmować decyzje dotyczące podjęcia leczenia.

Co kryje się pod pojęciem tajemnicy lekarskiej? Czy lekarz może przekazywać informacje tylko osobom upoważnionym przez Pacjenta? Co dzieje się w przypadku, kiedy np. Pacjent znajduje się w śpiączce- kto w takiej sytuacji ma prawo do informacji?

Obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej to jeden z podstawowych obowiązków lekarza, który wprost wynika z przepisów. Już składając przysięgę Hipokratesa lekarze zobowiązują się dochowywać tajemnicy lekarskiej. W rzeczywistości dla Pacjenta oznacza to, że lekarz zobligowany jest do zachowania w tajemnicy wszelkich informacji związanych z pacjentem, które uzyskał w związku z wykonywaniem swojego zawodu. Obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej wynika z przyrodzonego prawa każdej osoby ludzkiej do prywatności. To przepisy ściśle regulują kiedy lekarz zwolniony jest z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej. Zasadą jest, że lekarz ma możliwość udzielania jakichkolwiek informacji objętych tajemnica lekarską jedynie osobom upoważnionym. Stąd Pacjenci Szpitala Św. Wojciecha przed rozpoczęciem udzielania im jakichkolwiek świadczeń zdrowotnych popisują oświadczenie, w którym wskazują wprost osoby, którym można udzielać informacji o stanie zdrowia Pacjenta. Wówczas lekarz jest uprawniony do udzielania informacji jedynie osobom właśnie wskazanym w tym oświadczeni. Nie można zatem domagać się informacji o stanie zdrowia danej osoby wskazując przykładowo pozostawanie z pacjentem w związku małżeńskim. To Pacjent decyduje kogo upoważni do tego rodzaju informacji i może to być zarówno osoba najbliższa, jak mąż żona, dzieci, ale również całkiem obca, jak chociażby kolega z pracy. Bez znaczenia pozostają tu więzy rodzinne, partnerskie czy też inne relacje Pacjenta z bliskimi mu osobami. Jedynie osoby, które Pacjent sam wskazał mogą skutecznie domagać się udzielania im informacji.
Personel Szpitala Św. Wojciecha ma pełną świadomość, jak ważne jest zachowanie tajemnicy lekarskiej, z punktu widzenia ochrony prywatności Pacjenta, dlatego zwraca szczególna uwagę, czy osoby dopytujące się o stan zdrowia chorego to właśnie osoby wskazane przez Pacjenta w podpisanym przez niego oświadczeniu. Naturalnie nie ma takiego obowiązku i Pacjent może również nie wskazywać żadnej osoby. Wówczas jedynie sam Pacjent uprawniony jest do informacji o swoim stanie zdrowia.

 Kolejnym prawem Pacjenta jest prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych- brzmi oczywiście, jednak i tutaj pojawiają się pewne wątpliwości. Pierwszą z nich jest słowo „świadoma”. Co ono oznacza?

Zasadą jest, że każdy Pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat, ma prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych przez lekarza. W przypadku pacjentów małoletnich poniżej 16 roku życia, Pacjentów całkowicie ubezwłasnowolnionych na podstawie orzeczenia sądu lub niezdolnych do świadomego wyrażenia zgody przed przystąpieniem do udzielania świadczeń medycznych wymagana jest tzw. zgoda zastępcza. Zgoda ta jest wyrażana przez przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego czy też zezwolenie sądu opiekuńczego. Istnieje też więc możliwość wyrażenia zgody przez opiekuna faktycznego, za którego uznaje się osobę sprawującą, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad Pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga. Należy jednak pamiętać, że w sytuacji, gdy Pacjent, który ukończył lat 16, ubezwłasnowolniony, chory psychiczne lub upośledzony umysłowo, ale jedocześnie dysponujący dostatecznym rozeznaniem, wyrazi sprzeciw na podjęcie leczenia, mimo że jego przedstawiciel ustawowy taką zgodę wyraził, wówczas lekarz nie może przystąpić do udzielania świadczeń. Jedyną zaproponowaną przez ustawodawcę możliwością rozwiązania takiej sytuacji jest uzyskanie zgody sądu opiekuńczego.
Zgoda pacjenta z punktu widzenia prawa cywilnego jest klasycznym oświadczeniem woli. Oświadczenie woli, zgodnie z przepisami prawa cywilnego powinno być właśnie świadome, swobodne i złożone na serio, tzn. rzeczywiście w zamiarze wywołania skutków prawnych. Odpowiadając zatem wprost na pytanie, przez świadomą zgodę należy zatem rozumieć, zgodę wyrażoną dopiero po wyczerpującej informacji udzielonej przez lekarza.

W naszym szpitalu przeprowadzamy również „drobne” zabiegi w ramach chirurgii jednego dnia, czy też po prostu badania w czasie wizyt lekarskich. Czy w takim przypadku zgoda na udzielenie świadczeń zdrowotnych różni się od zgody na „dużą” operację?

Zarówno zgoda, jak i sprzeciw Pacjenta na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych mogą być wyrażone ustnie albo poprzez takie zachowanie Pacjenta, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom albo brak takiej woli. Inaczej mówiąc, przykładowo przychodzimy na wizytę do lekarza okulisty, lekarz informuje nas o konieczności zakroplenia oczu przed badaniem, następnie przeprowadza samo badanie. Pacjent w takiej sytuacji nie podpisuje żadnej zgody na udzielanie mu świadczeń zdrowotnych, ale jego zachowanie wprost wskazuje, że zgadza się na przeprowadzenie badania w sposób zaproponowany przez lekarza. Siada na fotelu, daje sobie zakroplić oko, a następnie poddaje się badaniu. Tym samym wyraża zgodę swoim zachowaniem. Naturalnie gdyby odmówił lekarz nie może wykonać tych czynności bez zgody Pacjenta.
Inną sytuację mamy wówczas, gdy sytuacja dotyczy zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla Pacjenta. Wówczas zgodnie z przepisami taką zgodę należy uzyskać na piśmie. Przepisy mówią, że w sytuacji zabiegu operacyjnego lub procedury o podwyższonym ryzyku Pacjent ma prawo do uzyskania od lekarza przystępnej informacji o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu.