Zmiany w jamie ustnej pojawiające się u Pacjentów onkologicznych stanowią dla nich poważny problem zarówno zdrowotny, jak i emocjonalny. Towarzyszące Pacjentom silne dolegliwości bólowe uniemożliwiają prawidłowe odżywianie, mówienie, korzystanie z uzupełnień protetycznych. Bardzo często nasilenie zmian i reakcja na ich leczenie zależą od stanu wyjściowego jamy ustnej przed rozpoczęciem radio – lub chemioterapii.
Lekarze stomatolodzy pracujący w Centrum Stomatologii Szpitala św. Wojciecha w Poznaniu doskonale wiedzą, jak ważna jest ścisła współpraca z lekarzem onkologiem oraz wdrożenie odpowiednio wcześnie działań zapobiegających niepożądanym objawom ubocznym w jamie ustnej.
Gdy trafia do nas Pacjent, który ma być docelowo objęty leczeniem onkologicznym, lekarze Centrum Stomatologii zalecają często wykonanie pantomogramu, który jest pomocny w podejmowaniu decyzji podczas przygotowania Pacjenta do zbliżającej się terapii.
Najważniejsze jest wyeliminowanie wszystkich źródeł infekcji: usunięcie pozostawionych korzeni zębów, usunięcie tych zębów, które w prognozie krótkoterminowej mogłyby przysporzyć komplikacji (znacznie zniszczone, z głęboką próchnicą, z zaawansowanym stadium parodontozy – większy niż 5 mm deficyt wysokości wyrostka zębodołowego, ze zmianami okołowierzchołkowymi).
W profilaktyce powikłań po chemio – i radioterapii istotną rolę odgrywa bardzo dokładne przygotowanie stomatologiczne Pacjenta.
Sanacja uzębienia i przyzębia powinna być przeprowadzona ok. 3 tygodnie przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego. Pod terminem sanacja rozumiemy usunięcie z jamy ustnej potencjalnych ognisk zakażenia.
Powinna ona obejmować:
Postępowanie chirurgiczne powinno być przeprowadzone co najmniej 10-14 dni przed planowaną radio- i/lub chemioterapią. Wskazane jest wykonywanie zabiegów z zastosowaniem antybiotykoterapii ogólnej.
Ograniczenie powikłań w jamie ustnej podczas leczenie onkologicznego jest warunkowane ścisłym stosowaniem się Pacjenta do wskazań stomatologa.
Zalecenia dla Pacjenta:
Przez cały czas przyjmowania radio i/lub chemioterapii niezbędny jest kontakt ze stomatologiem, który w przypadku silnych objawów ubocznych wdroży specjalistyczną diagnostykę i leczenie.
Terapia onkologiczna obarczona jest wieloma działaniami niepożądanymi oraz występowaniem różnie nasilonych, wczesnych i późnych odczynów, które przejściowo lub trwale uszkadzają zdrowe tkanki.
Najczęściej spotykanymi „stomatologicznymi” powikłaniami terapii przeciwnowotworowej są zmiany zapalne błony śluzowej jamy ustnej, określane ogólnie jako mucositis. Uszkodzenie błony śluzowej objawia się bólem, rumieniem, obrzękiem i owrzodzeniami. Mucositis pojawia się już w kilka dni po rozpoczęciu leczenia przeciwnowotworowego.
Przebieg powikłań w obrębie błony śluzowej możemy podzielić na 4 fazy: zapalną, nabłonkową, wrzodziejąco-bakteryjną i gojenia. Do innych konsekwencji chemio- i/lub radioterapii, zwanych też krytycznymi, bo decydującymi o jakości życia Pacjenta, zaliczane są:
Szereg objawów ubocznych terapii onkologicznej dotyczących jamy ustnej nie pojawia się w trakcie lub bezpośrednio po terapii, ale manifestuje się nawet po kilku miesiącach po jej zakończeniu. Komplikuje to i wydłuża rehabilitację po już zakończonym leczeniu choroby podstawowej i stanowi często otwartą drogę do uogólnionej infekcji organizmu.
Prawidłowa, codzienna higieny jamy ustnej jest w stanie skutecznie zredukować nasilenie i czas trwania skutków ubocznych terapii onkologicznej.
Miękka szczoteczka do zębów, pasta do zębów z fluorem, ale niezawierająca dużej ilości detergentów, szczególnie laurylosiarczanu sodu drażniącego śluzówkę, więc najlepiej taka, która jest przeznaczona dla dzieci, powinny być używane dwa lub trzy razy dziennie.
Szczoteczkę do zębów przed użyciem można nasączać roztworem chlorheksydyny (UWAGA: niezawierającym alkoholu). Po szczotkowaniu zębów do wypłukania jamy ustnej najlepiej stosować sól fizjologiczną (lub domowy roztwór soli kuchennej – ¼ łyżeczki na szklankę wody). W ciągu dnia również wskazane jest płukanie jamy ustnej roztworem soli fizjologicznej (lub sody oczyszczonej). Zabiegi nie drażnią śluzówki, poprawiają jej ukrwienie i odżywienie. Pozwalają nawilżyć tkanki, działają oczyszczająco, leczą zmiany chorobowe, łagodzą zmiany zapalne, hamują akumulację resztek pokarmowych, pozwalają spłukać i rozcieńczyć gęstą (na skutek terapii) wydzielinę śluzową, pokrywającą struktury jamy ustnej. Zabronione natomiast jest używanie gotowych płukanek do płukania jamy ustnej z zawartością alkoholu. Również woda utleniona nie jest wskazana do codziennej higieny. Środki te mogą podrażnić śluzówkę, pogłębić uczucie suchości.
Płukanki z zawartością chlorheksydyny należy stosować ostrożnie, tylko okresowo i pod kontrolą lekarza. W żadnym wypadku nie zastąpią one na dłuższy okres szczotkowania zębów. Z naparów ziół natomiast bezpieczny jest rumianek.
Nitkowanie zębów należy przeprowadzać raz dziennie, najlepiej nitką woskowaną. Krwawienie z brodawki dziąsłowej powinno skłonić do dwu- lub kilkudniowej przerwy w jej oczyszczaniu (przy czym pozostałe przestrzenie należy nadal oczyszczać).
Ważne jest stosowanie preparatów ze zwiększoną ilością fluoru. Taka fluoryzacja kontaktowa powinna odbywać się raz dziennie. Zmniejsza ona szczególnie bardzo destrukcyjnie działającą na uzębienie popromienną próchnicę.Na wysuszoną, popękaną czerwień wargową wskazane jest stosowanie odżywczego kremu. Należy unikać pomadek ochronnych z zawartością wazeliny i petroleum, które mają właściwości odwadniające.
Ruchome uzupełnienia protetyczne – jeśli to możliwe – nie powinny być używane przez okres całej terapii. W innym wypadku bezwzględnie trzeba zdejmować je na noc. Protezy należy myć codziennie szczoteczką do protez i moczyć w roztworach preparatów do ich dezynfekcji.
Najczęściej wykorzystywane w łagodzeniu mucositis są różnorodne płukanki. Skuteczny jest roztwór soli fizjologicznej i sody oczyszczonej, stosowany nawet co pół godziny. Roztwór 1 : 4 wody utlenionej skuteczny jest w fazie nadżerek i owrzodzeń, dla oczyszczenia ich z zalegających na powierzchni złogów martwych tkanek. Codzienne stosowanie tego roztworu jest jednak szkodliwe. Redukcję bólu można uzyskać, stosując miejscowe środki przeciwbólowe w formie żelu (Lidocaina, Benzocaina).
Ryzyko próchnicy, głównie z powodu upośledzonej pracy gruczołów ślinowych, powinno skłonić do ograniczonego spożycia cukrów prostych lub zastąpienia ich aspartamem, acesulfamem, sorbitolem lub ksylitolem. Konsumpcja pokarmów z ostrymi, drażniącymi śluzówkę przyprawami powinna być ograniczona, podobnie jak potraw bardzo gorących. Preferowane jest pożywienie ciepłe lub letnie, o łagodnych smakach, z minimalną ilością przypraw.
Należy unikać soków owocowych, szczególnie ze świeżych owoców, zarówno z powodu zbyt ostrego ich smaku, jak i ryzyka powstania erozji szkliwa. Należy zredukować picie kawy, herbaty oraz jedzenia pokarmów wzmagających pragnienie (suche ciastka, krakersy, chipsy). Pragnienie należy gasić wypijając wodę mineralną i lekkie herbatki ziołowe.
W trakcie terapii obowiązuje całkowity zakaz picia alkoholu i palenia papierosów. Używki pogłębiają pojawiające się zmiany w jamie ustnej, działają blokująco na apetyt, powodują deficyt witamin: B1, B6, B12 i C.
Zmiany w układzie białokrwinkowym, które towarzyszą terapii, wraz ze zmniejszoną wydolnością ochronną śliny – predysponują do infekcji grzybiczej. Najprostszy sposób zapobiegający jej to częste płukanie jamy ustnej roztworem sody oczyszczonej (¼ łyżeczki na szklankę ciepłej wody).
W zapobieganiu zakażeniom skutecznie działa również 0,12-procentowy roztwór chlorheksydyny. Płukanka nie może jednak mieć w swoim składzie alkoholu. Należy ją stosować na pół godziny przed lub pół godziny po innych zabiegach higieniczno-profilaktycznych. Chlorheksydyna bowiem nie będzie skuteczna np. w obecności nystatyny czy pasty do zębów. Kontroluje ona rozwój płytki bakteryjnej, walczy ze stanem zapalnym i skutkami obniżonej pracy gruczołów ślinowych. Jej stosowanie powinno być jednak bardzo ostrożne. Może ona bowiem na tyle wpłynąć na mikroorganizmy, przy współobecności deficytu miejscowego układu odpornościowego, że sama zniszczy ekosystem jamy ustnej i opóźni gojenie zmian chorobowych śluzówki.
Jeżeli gruczoły ślinowe nie są całkowicie uszkodzone (głównie przez radioterapię złośliwych zmian okolicy głowy i szyi), zwiększenie ilości śliny można uzyskać zarówno stymulacją mechaniczną, jak i smakową.
Do dziennego pobudzenia gruczołów ślinowych można wykorzystać szereg gum do żucia bez cukru i pastylek. Pobudzenie gruczołów domowymi sposobami można uzyskać także, ssąc skórkę cytryny, suszone śliwki, mrożone plasterki ananasa, ogórka (zimno dodatkowo łagodzi odczucie pieczenia tak często towarzyszące Pacjentom z wysuszoną śluzówką).
Jeżeli jednak doszło do zniszczenia gruczołów ślinowych, złagodzenie skutków kserostomii można uzyskać, przez użycie gotowych, dostępnych w aptekach i drogeriach lub sporządzanych domowymi sposobami produktów, żeli, płynów do płukania jamy ustnej oraz substytutów śliny.
Najprostszym sposobem jest częste płukanie jamy ustnej solą fizjologiczną, ciepłą maceracją z siemienia lnianego, kwiatu malwy, a także pędzlowanie błony śluzowej roztworem wodnym witaminy A. Dają one ulgę i okresowe poczucie zwilżenia śluzówki, a dodatkowo śluzy roślinne stanowią ochronę błony śluzowej.
Preparaty będące substytutami śliny (tzw. sztuczna ślina) znoszą natomiast uczucie suchości, ale równocześnie, dzięki zawartości dodatkowych substancji obecnych w naturalnej wydzielinie ślinowej, uzupełniają ich deficyt.
Wielkopolskie Centrum Medyczne
Sp z o.o.
ul. Bolesława Krzywoustego 114
61-144 Poznań
Godziny pracy Szpitala:
pon.-pt. 8:00 – 20:00
sob. 8:00 – 14:00
Skontaktuj się z nami, by umówić wizytę lub dowiedzieć się więcej!
Napisz do nas